Achtergrond van de eerste lezing (Jesaja 42: 1-4. 6-7)

In hoofdstuk 42 van het boek Jesaja lezen we de eerste profetie over de Dienaar van de Heer. Er zijn vier van zulke profetieën in Jesaja. Ze gaan over een lijdende dienaar, waarin onze Christelijke traditie een hele sterke aankondiging ziet van Jezus. Het gaat niet om een triomfantelijke Messias, maar om een lijdende figuur die na smartelijk lijden verheerlijkt zal worden en wiens lijden verlossing brengt en vergeving van zonden voor Gods volk. De dienaar is geheel gericht op God, op Hem rust de Geest en Hij leeft vanuit dezelfde reddende liefde die God heeft voor de armen en kwetsbaren, voor de lijdenden en dwalenden.

Eerste lezing: Jesaja: 42: 1-4. 6-7

Zo spreekt de Heer: “Dit is mijn Dienaar die Ik ondersteun, Mijn uitverkorene in wie Ik behagen schep: Mijn geest stort Ik over Hem uit, gerechtigheid laat Hij stralen over de volken. Hij roept niet, Hij schreeuwt niet en op straat verheft Hij zijn stem niet. Het geknakte riet zal Hij niet breken, de kwijnende vlaspit niet doven, in waarheid zal Hij de gerechtigheid laten stralen. Onvermoeid en ongebroken Zal Hij op aarde gerechtigheid laten zegevieren: de verre kusten zien uit naar zijn leer. Ik, de Heer, roep U in gerechtigheid, Ik neem U bij de hand en waak over U en maak U voor de mensen tot het teken van mijn verbond en tot een licht voor de volken. Blinden zult Gij de ogen openen, gevangenen uit hun kerker bevrijden en uit de gevangenis allen die in duisternis zitten.”

Tussenzang:  Psalm 29.

Refrein: GOD ZEGENT ZIJN VOLK MET VREDE.

1. Huldigt de Heer, alle zonen van God.

Huldigt de Heer om Zijn glorie en macht.

Huldigt de Heer om de roem van Zijn naam,

Knielt voor Hem neer om Zijn heilige luister.

2. De stem van de Heer schalt over het water,

Gods Majesteit roept van over de zee.

De stem van de Heer met dreunend geweld,

de stem van de Heer, ontzagwekkend!

3. Gods majesteit roept van over de zee,

Zijn tempel weergalmt van Zijn glorie.

De Heer troont boven het firmament,

daar zetelt Hij eeuwig als Koning.

Achtergrond van de tweede lezing (Handelingen 10: 34-38)

In de tweede lezing horen we een gedeelte van een van de preken van Petrus, zoals weergegeven door Lucas, de schrijver van het boek Handelingen der Apostelen. De tekst verkondigt Christus als het licht voor alle volkeren, dus als Verlosser voor allen die door geloof en doopsel zich met Hem verbinden. In deze preek van Petrus wordt, net als in het evangelie, alles wat Jezus gedaan heeft, verbonden met de Heilige Geest die bij het doopsel als een duif op Hem is neergedaald. De Geest, die in de heerlijkheid van de H.Drievuldigheid de eeuwige band is tussen Vader en Zoon, verbindt ook tijdens Jezus’ aardse leven de Zoon met de Vader door de verlossende liefde die nieuw leven en een nieuwe kracht brengt.

Tweede lezing: Handelingen 10: 34-38

Broeders en zusters, in die tijd nam Petrus het woord en sprak: “Nu besef ik pas goed, dat er bij God geen aanzien des persoons bestaat, maar dat, uit welk volk ook, ieder die Hem vreest en het goede doet, Hem welgevallig is. Het woord heeft Hij tot de zonen van Israël gezonden toen hij door Jezus Christus de blijde boodschap van vrede verkondigde: Deze is de Heer van allen. Gij weet wat er overal in Judea gebeurd is; hoe Jezus van Nazaret zijn optreden begon in Galilea na het doopsel dat Johannes predikte, en hoe God Hem gezalfd heeft met de heilige Geest en met kracht. Hij ging weldoende rond en genas allen die onder de dwingelandij van de duivel stonden, want God was met Hem.”

Achtergrond van de evangelielezing:  (Lucas 3: 15-16. 21-22)

Lucas legt in zijn weergave van de doop van Jezus in de Jordaan zijn eigen accenten. Lucas benadrukt Jezus’ eenheid met het volk dat zich door Johannes liet dopen. Ook benadrukt Lucas de wezenlijke rol van de Heilige Geest. Dat doet Lucas overal in zijn evangelie en in zijn tweede werk over de jonge Kerk, de Handelingen van de Apostelen. Ook heeft hij extra oog voor het bidden van Jezus.

Evangelie: Lucas 3: 15-16. 21-22

In die tijd toen het volk vol verwachting was en iedereen zich aangaande Johannes de vraag stelde of hij niet de Messias zou zijn, gaf Johannes aan allen het antwoord: “Ik doop u met water, maar er komt iemand die sterker is dan ik; ik ben niet waardig de riem van zijn sandalen los te maken. Hij zal u dopen met de heilige Geest en met vuur.” Terwijl al het volk zich liet dopen, en Jezus na zijn doop in gebed was, geschiede het dat de hemel openging, en dat de heilige Geest, in lichamelijke gedaante als een duif, over Hem neerdaalde, en dat een stem uit de hemel sprak: “Gij zijt mijn Zoon, de welbeminde, in U heb Ik mijn behagen gesteld.”

Overweging:

Het verhaal van Jezus’ doop in de rivier de Jordaan heeft vele lagen van betekenis en daarin staat centraal de diepe, rijke symboliek van water in de bijbelse tradities.

In heel de bijbel worden er twee bijna tegenstrijdige waarden uitgedrukt in de symboliek van water.

Aan de ene kant is water de bron van het leven. Het wordt in de Oudheid gevierd als een van de vier oerelementen waaruit geheel de cosmos is opgebouwd: water, aarde, lucht en vuur. Water is wezenlijk voor het leven van planten, dieren, vissen en de mens. Water is daarom voor Jezus ook een symbool voor de Heilige Geest, die het leven geeft en steeds hernieuwt. We denken hierbij bijvoorbeeld aan Jezus’ woorden in Johannes 7: 37-39: “Als iemand dorst heeft, hij kome tot Mij; wie in Mij gelooft, hij drinke! Zoals de Schrift zegt: ‘Stromen van levend water zullen uit zijn binnenste vloeien’. Hiermee doelde Hij op de Geest, die zij, die in Hem geloofden, zouden ontvangen, want de Geest was er nog niet, omdat Jezus nog niet verheerlijkt was”.

Aan de andere kant is water in geheel de Bijbel ook symbool voor de oerkrachten van de chaos en het duister waaraan God de cosmos ontrukt heeft, maar die steeds weer de mensheid en geheel de schepping bedreigen. Al in de allereerste woorden van de Bijbel, in het scheppingsverhaal, komt die symboliek voor van het dreigende van water, gecombineerd met het symbool van duisternis. Daar is de Geest Gods de scheppende kracht van leven en licht. Zo lezen we in Genesis 1: 1-4: “In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was woest en leeg; duisternis lag over de diepte, en de Geest van God zweefde over de wateren. Toen sprak God: ‘Er moet licht zijn!’ En er was licht. En God zag dat het licht goed was.”

Deze tweede kant van de symboliek, dus water als symbool van de krachten van het kwaad, van de duisternis, die het leven vernietigen of bedreigen, vinden we door heel de Bijbel lopen, zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament.

In het voorlaatste hoofdstuk van de Bijbel, in hoofdstuk 21 van het boek der Openbaring, lezen we in het visioen over het hemelse Jeruzalem het volgende: “En ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde; de eerste hemel en de eerste aarde waren verdwenen en de zee bestond niet meer” (Openbaring 21: 1). De woorden “en de zee bestond niet meer” verkondigen vanuit deze symboliek van de verwoestende krachten van water, dat het kwaad uiteindelijk overwonnen is.

Deze twee kanten van de symboliek van water zien we als een krachtige rode draad lopen door heel de bijbel. Steeds weer komen we die bijzondere beweging tegen: vanuit een situatie van onheil, bedreiging, duister en dood, gaan door het water naar verlossing, redding en leven.

Denken we aan het oerverhaal aan het begin van Genesis van de zondvloed. In de paaswake spreekt de Kerk in haar liturgie over de innerlijke band die er bestaat tussen het verhaal van de zondvloed en het doopsel. In het gebed voor het wijden van het doopwater tijdens de paaswake, bidt de Kerk: “Op vele wijzen zien wij in het water Uw kracht die mensen ten leven wekt. De grote overstroming van de zondvloed was het begin van een nieuwe geboorte, want door het geheim van hetzelfde water betekende de zondvloed het einde van een misvormde wereld en het ontstaan van nieuwe kracht”.

Ook roept dit gebed in herinnering dat de Hebreeuwse slaven onder leiding van Mozes door het water van de Rode Zee getrokken zijn van slavernij en onderdrukking naar een nieuwe toekomst, waar ze op de berg Sinaï het verbond sloten met God en de Tien Geboden kregen als fundament van een nieuw leven: “Gij hebt, God, het nageslacht van Abraham droogvoets door de Rode Zee laten trekken toen zij uit de Egyptische slavernij waren bevrijd. Zij zijn onze voorgangers, want ook wij willen bij het doopsel onder Uw geleide door het water gaan”.

Dit thema is al aanwezig in het verhaal van Mozes’ geboorte aan het begin van het boek Exodus. De Farao had zich bedreigd gevoeld door de sterke geboortegroei van de Hebreeuwse slaven: “Als wij in oorlog raken sluiten zij zich bij onze tegenstanders aan, voeren strijd tegen ons en trekken uit het land weg.” (1:10). Zo komt dan het wrede bevel om de pasgeboren Hebreeuwse jongetjes te doden. Het mandje waarin Mozes’ moeder haar drie maanden oude zoontje, die zij tot dan toe verborgen had kunnen houden, plaatst, is hetzelfde woord in het Hebreeuws als dat voor de ark, die we in het verhaal van de zondvloed al tegenkwamen. Die band is duidelijk ook zo bedoeld, want wanneer de dochter van de Farao bij het baden dit klein jongetje in de kleine rieten “ark” opmerkt en redt, zegt de bijbelse schrijver: “Ze nam hem als haar eigen zoon aan. Ze noemde hem Mozes, want, zo zei ze, ‘ik heb hem uit het water getrokken’ (Exodus 2: 10).  Zo verkondigt de bijbelse schrijver dat God reeds bezig was met de bevrijding van Zijn onderdrukte volk, zonder dat zij daar toen ook nog maar iets van vermoedden.  

Dit thema van door het water gaan van dood naar leven vinden we ook weer terug in het verhaal van de Syrische legerofficier Naäman in de tijd van de profeet Elisa. We vinden het in het Oude Testament in het tweede boek der Koningen, in hoofdstuk 5. Wanneer de Syrische, niet-Joodse officier Naäman getroffen wordt door een akelige, bedreigende huidziekte, beveelt een Joods dienstmeisje hem aan naar de profeet Elisa te gaan, in wie zij groot vertrouwen stelt. Elisa vraagt deze officier om zich zeven maal onder te dompelen in het water van de Jordaan, een heilig getal dat verwijst naar God die schept en zal herscheppen. Maar ook roept het in gedachten de bevrijding van Israël onder Mozes en veertig jaar later het gaan door het water van de Jordaan onder leiding van Jozua. In beide gevallen is het gaan door het water een symboliek van bevrijding en nieuw leven. Zo vindt Naäman genezing van zijn bedreigende huidziekte, en dat is een andere vorm van bevrijding en nieuw leven, door te gaan door de wateren van de Jordaan.

We mogen ook niet onvermeld laten het verhaal van Jona. Daar staat centraal de onbegrijpelijke barmhartigheid van God, die de Ninivieten tot bekering oproept, omdat zij anders zullen sterven. Jona wil hen eigenlijk helemaal niet oproepen tot bekering, omdat hij als Israeliet een grote wrok koestert tegen de Ninivieten, die met hun legers het noorden van Israël hadden belegerd en geplunderd. Jona vlucht weg voor deze roeping. Maar het bootje waarin hij wegvlucht komt in een grote storm terecht en iedereen in de boot staat doodsangsten uit. Door het lot te gooien vinden de bootslieden dat Jona de schuld heeft aan deze gevaarlijke storm en zij werpen hem uit de boot de woeste zee in. Jona zinkt naar het diepst van de zee, waar er alleen maar duisternis is. Wederom dus diezelfde symbolen van bedreigend water en duisternis. Maar dan toont God Zijn reddende barmhartigheid door het symbool van de grote vis die in het duistere water Jona opslokt en op de derde dag bij het strand uitspuwt. Dit is wederom een verhaal van verrijzenis en nieuw leven, van het gaan door het water van dood naar een nieuw begin. Het is dan dat Jona, nog steeds met grote tegenzin, zijn roeping aanvaardt, de Ninivieten oproept tot bekering, en zal gaan inzien dat wanneer zij zich, geheel tegen zijn verwachting in, daadwerkelijk bekeren, ook zij nieuw leven mogen ervaren.

Zo komen in het verhaal van Jezus’ doopsel in de Jordaan vele lagen van bijbelse verkondiging samen: de tweevoudige symboliek van water, de oproep tot bekering van Johannes de Doper, het werken van de Heilige Geest, de openbaring van Gods liefde voor Zijn Zoon, die net als Jona de zending heeft om het Rijk Gods te verkondigen en om gelijk Mozes de mensheid door de wateren van Zijn lijden en kruisoffer te voeren naar een nieuwe schepping.

Tenslotte nog drie inspirerende aspecten van hoe Lucas dit verhaal van Jezus’ doop vertelt. Ten eerste bouwt Lucas zijn zin zo op dat hij Johannes de Doper niet bij name hoeft te noemen en daardoor nog krachtiger laat uitkomen dat God de centrale plek heeft in het verhaal en Degene is die alles leidt. Ten tweede is Lucas de enige evangelist die in zijn zinsopbouw een nadrukkelijke verwijzing maakt naar het volk dat gedoopt wordt en zo op deze manier benadrukt hoezeer Jezus dit doopsel ondergaat niet als bekering van eigen zonden, maar als geheel en al in eenheid met Zijn volk, dat Hij zal bevrijden door Zijn doopsel van lijden en kruisdood. Ten derde is Lucas de enige evangelist die nadrukkelijk het bidden van Jezus vernoemt.

Luisteren we met dit alles in gedachten nogmaals naar die beknopte zin van Lucas: “Terwijl al het volk zich liet dopen, en Jezus na zijn doop in gebed was, geschiede het dat de hemel openging, en dat de heilige Geest, in lichamelijke gedaante als een duif, over Hem neerdaalde, en dat een stem uit de hemel sprak: “Gij zijt mijn Zoon, de welbeminde, in U heb Ik mijn behagen gesteld.”

Wat vraagt dit alles van ons? Dit verhaal spreekt over de gave van Gods barmhartigheid, die telkens weer nieuwe kansen geeft. Maar het spreekt ook tot ons over de noodzaak van bekering, van het maken van de bewuste keuze om door de wateren van doopsel en geloof te gaan leven met God, met Zijn Woord en alle waarden en idealen die Hij ons doet kennen door Zijn Woord. Het vraagt van ons een besef dat wij altijd weer ons moeten reinigen van zelfzucht, zonde en hebzucht, willen wij behoren tot God en tot Zijn koninkrijk. Lucas’ verhaal herinnert ons eraan dat wij dit slechts zullen kunnen wanneer wij bewust tijd maken in ons dagelijks leven voor het gebed: in gebed de verstilling en de nabijheid tot God zoeken, en middels zelf-reflectie in het gebed onszelf steeds weer evalueren en tot de bekering komen waartoe Johannes de Doper en Jezus zelf ons oproepen. Tenslotte herinnert dit verhaal ons ook aan de solidariteit met anderen om ons heen, zoals Lucas Jezus’ solidariteit met het volk uitdrukkelijk noemt. Ons doopsel schenkt ons dus niet alleen het eeuwig leven maar verbindt ons ook met heel het Volk van God, dus met allen die ook het doopsel hebben ontvangen, zowel zij die nu leven, maar ook zij die in vorige eeuwen door het water van het doopsel zijn gegaan.

Laten we van dit feest meenemen dat ons doopsel niet een formaliteit is, ergens in ons persoonlijk verleden, maar een hele reële betekenis heeft voor heel ons bestaan. Het spreekt tot ons in rijke lagen van bijbelse symboliek over het geheim van Gods barmhartigheid en Zijn rotsvaste trouw jegens alles wat Hij heeft voortgebracht. Het spreekt over Christus’ zelfgave door de wateren van lijden en kruisoffer om ons te voeren tot iets dat wij ons niet eens ten volle kunnen voorstellen. Het spreekt tot ons van de levengevende, reinigende en verlossende kracht van het water van ons doopsel, maar ook van de oproep om deel te zijn van een beweging van aandacht voor de kleinen van onze samenleving, een beweging van omkeer en groei in goedheid en empathie, een beweging ook van wat wij de laatste jaren vaak hebben uitgedrukt met de woorden “gerechtigheid en vrede en de heelheid van de schepping”. Dan worden wij ons steeds meer bewust van de geestelijke kracht van ons doopsel en dan krijgt ons doopsel steeds meer gestalte in onze persoon en onze wijze van in het leven staan. Wat een rijke roeping hebben we als gelovige christenen. Laten we met heel ons hart proberen het ook waar te maken.

Categorieën:geloof en leven

Tags: Esteban Kross, Overwegingen