Hoe herken ik nepnieuws?

By Melvin Mackintosh on 10 februari 2018 • ( 0 )

Door Marijke Karg –

Het thema voor de 52e Werelddag voor Communicatie die gevierd wordt op de zondag voor Pinksteren is ’De waarheid zal u vrijmaken (Joh 8:32). Nepnieuws en journalistiek voor vrede’. Paus Franciscus roept alle mensen wereldwijd op om te strijden tegen de verspreiding van nepnieuws.

Definities
Nepnieuws (in het Engels fake news) is desinformatie verhuld als nieuws, dat verspreid wordt via websites, sociale media en traditionele media. Doel is volgens Wikipedia het verdienen van geld of het beïnvloeden van de publieke opinie. De sociale media worden vaak gebruikt als katalysator.
Een definitie die door twee bekende internationale dagbladen wordt gehanteerd: nepnieuws betreft volledig verzonnen verhalen, die als berichtgeving gepresenteerd worden. Er bestaat evenwel een verschil tussen nepnieuws en andere vormen van slechte journalistiek, zoals overdrijving of het verzinnen van extra feiten bij werkelijke gebeurtenissen.

Begripsgeschiedenis
In de Engelstalige wereld werd fake news reeds in de vroege 21e eeuw gehanteerd. Eerst ter aanduiding van satirische mediarubrieken met verzonnen nieuwsberichten (hoaxes). Vanaf 2016 werd de term in diverse vertalingen internationaal gangbaar naar aanleiding van de presidentiële verkiezingen in de VS. Door verzonnen berichten over beide kandidaten zou aan veel kiezers foutieve informatie verschaft zijn. Dit zou de uitslag van de verkiezingen hebben beïnvloed.
Sinds de opkomst van de sociale media gaat de verspreiding van nepnieuws, fake-berichten en hoaxes razendsnel. Iedereen kan tegenwoordig een like plaatsen op internet. Daardoor lijken de grenzen tussen nieuws, nepnieuws en advertenties te vervagen. Het wordt steeds moeilijker om ze van elkaar te onderscheiden en een gefundeerde mening te kunnen vormen.

Waarom nepnieuws?
Met nepnieuws valt geld te verdienen. Hoe meer mensen op een artikel klikken, hoe meer geld de adverteerders krijgen vanwege de getoonde advertenties. En een pakkende, sensationele kop levert vaak veel clicks op. En dus veel geld. Ook maken mensen bewust nepnieuws om meningen te beïnvloeden, bijvoorbeeld in de aanloop naar verkiezingen.
Makers en verspreiders van nepnieuws gebruiken allerlei psychologische technieken om te proberen lezers te overtuigen. Ze vertellen bijvoorbeeld iets negatiefs over een bekende Surinamer. Of ze laten zien en vertellen dat je door gebruik van een bepaald middel of medicijn – niet wetenschappelijk onderzocht – in korte tijd kilo’s vet kwijtraakt. Hiermee wordt ingespeeld op de behoeften van de mens. Via de sociale media kan het nieuws of de advertentie razendsnel worden gedeeld. Dit levert niet alleen vele clicks op, maar kan een mens ook schade berokkenen.
Als we onwaarheden als waarheid aannemen, is het erg moeilijk om een gefundeerde mening te vormen.

Herkenning
Met de volgende tips kun je nepnieuws beter herkennen.
a. Wie is de afzender van het bericht? Bestaat deze persoon echt? Kijk bij websites altijd in de disclaimer of bij ‘over ons’.
b. Welke intentie heeft die afzender? Waarom is het artikel geschreven en voor wie? Welke (politieke, financiële of andere) belangen heeft de afzender? Of is het bedoeld als satire?
c. Welke techniek is gebruikt? Hoe wordt er ingespeeld op emotie, worden er zaken weggelaten, wordt er een autoriteit aangeroepen? Welk camerastandpunt wordt gebruikt? Welke beelden worden getoond met welke muziek erbij? Worden er veel hoofdletters en uitroeptekens gebruikt in een krantenkop?
d. Kun je het verifiëren? Is het alleen op sociale media of zie je het ook in de meer gerespecteerde media? Gaat het om een onderzoek? Controleer dan hoe het is onderzocht.
e. Welke bron is gebruikt? Nepberichten maken vaak gebruik van fictieve bronnen, dus kijk verder dan alleen een bronvermelding. Worden tekst en foto op dezelfde manier gebruikt als in de originele bron? Of is het bericht uit de context gehaald? Is er geen link naar de bron? Google dan. Bij voorkeur in een anoniem venster, om je filter bubble te omzeilen.
f. De hele waarheid en niets dan de waarheid. Nepnieuws kan wel degelijk waarheden bevatten. Hoe meer waarheid er in een bericht zit, hoe overtuigender het lijkt. Controleer of een bericht de hele waarheid en niets dan de waarheid bevat.
g. Of een interpretatie van andermans waarheid? Zelfs feiten kunnen op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Daarmee zijn ze nog niet fake.
h. Check ook foto’s. Dat kan via Google of Tineye Reverse Image Search. Google laat precies zien wanneer en op welke sites de afbeelding eerder te zien is geweest.

Hoe stop je nepnieuws?
Als je onzin herkent en je wilt die ontkrachten, verdiep je dan eerst in de verschillende opvattingen hierover. Deel het nieuws niet, maar verwijder het meteen. Geef dit door aan je vrienden, zodat ze kunnen helpen het nepnieuws de kop in te drukken.
De opzettelijke valse berichtgeving vormt een gevaar voor de samenleving. De tragedie van de desinformatie is dat het mensen beschadigt, in diskrediet brengt, hen voorstelt als vijanden, hen zelfs demoniseert om conflicten aan te wakkeren.

OMHOOG Jaargang 62, editie 06, 11 februari 2018