Ondertiteling: Ikzelf moet van de aarde omhoog geheven worden en zo haal Ik allen naar mij toe (Joh. 12,32)
Vandaag wil ik met de ogen van een onbekende kunstenaar, waarschijnlijk uit het midden van de negentiende eeuw uit België of Noord-Frankrijk, kijken naar de kruisiging. Laat ik alvast zeggen dat ik geen kunstenaar en ook geen kunstcriticus ben, maar gewoon een leek. Ik hoop dat u het artikel in De Ware Tijd van Audrey Wajwakana hebt gelezen, omdat dat zal helpen om uzelf een beeld te vormen in uw hoofd, omdat het te duur zou zijn om u een print te geven van het schilderij.
Ik wil proberen te vertolken wat de kunstenaar met zijn schilderij bij mij oproept. De kerk heeft naast priesters kunstenaars nodig om een medium te zijn tussen God en de mensen. Immers, kunstenaars verstaan de kunst om ons op een andere manier naar de realiteit te laten kijken of de goddelijke realiteit in menselijke termen te tonen.
Voor ik doorga met dit schilderij in het Bisschopshuis wil ik wijzen op het feit dat we ook Surinaamse kunstenaars hebben die de kruisiging op sublieme wijze hebben uitgebeeld. In de St.-Clemenskerk aan de Koreastraat staat er een meesterlijk en kolossaal werk van Cliff San A Jong. Daar beeldt Cliff San A Jong Christus uit die van het kruis wordt gehaald door Surinaamse mensen. Het schilderij was lange tijd niet af, symbool voor het feit dat Christus van het kruis halen nog niet af is. We moeten met z’n allen het lijden uit deze wereld weghalen. Enkele jaren voor haar dood wist zijn moeder op mijn verzoek hem te overtuigen het schilderij af te maken.
In dezelfde St.-Clemenskerk kregen wij een beeldhouwwerk van de gekruisigde Christus van Jurny Udenhout. De vader van Jurny was jarenlang een van de hoofdrollezers van het passieverhaal in het Sranantongo. Ik moet zeggen beiden zijn kunstenaars: de vader een voordrachtskunstenaar en de zoon een beeldende kunstenaar. Het Christusbeeld van de gekruisigde Christus van de hand van Jurny toont Christus als een heel sterke man, maar als je enige tijd naar het beeld kijkt, dan zie je dat zijn buikholte helemaal is uitgehold. Ik heb hem daarover gevraagd en zijn antwoord was dat het lijden van deze tijd honger is. Christus is afgebeeld met een lege maag. Hij heeft honger en dorst. De kunstenaar vraagt aandacht voor de schrijnende armoede van onze tijd.
Een ander werk van een Surinaamse grootmeester Jules Chin A Foeng staat in de kerk Maria Koningin van de Wereld in Latour aan de Franklynweg. Daar is Christus in keramiek afgebeeld als een sterke doglaman. Duidelijk geen blanke Christus maar iemand van gemengd ras. Hij heeft een Afrikaanse hoofdtooi van een opperhoofd en Indiase lendedoek.
Een beetje lange inleiding om enigszins antwoord te geven op kritiek van vooral de nieuwe kerkelijke bewegingen, die menen dat katholieken geen kruisbeelden moeten dragen of zeker geen kruis met het lichaam van Christus. Kruisbeelden zijn altijd kunstwerken die een heel bepaald aspect van het lijden van Christus uitbeelden en ons uitnodigen het kruis met liefde te dragen en tegen het onrecht op te komen.
Nu naar het kunstwerk in het kerkelijk museum.
Vooreerst hangt Jezus heel vredevol aan het kruis. Hij is nog niet gestorven, want de lans van de Romeinse officier staat nog ver van Christus en er is geen wond aan Zijn zij. Er is geen pijn, geen overdreven bloedvergieten, geen gehijg en gekreun, geen geschreeuw of een doodsstrijd. Dit ziet u wel bijvoorbeeld in de film van Mel Gibson, die ik een van de slechtste films over Jezus vind. Het licht van God valt in dit schilderij vol op het lichaam van Jezus en dat licht straalt weer af op de figuren aan Zijn rechterhand, terwijl de figuren aan Zijn linkerhand in duisternis omhuld zijn. Het gelaat van Jezus is sereen. Er gaat rust van Hem uit. De ondertiteling van het schilderij uit Johannes 12 vers 32 zegt: ‘Ikzelf moet van de aarde omhoog geheven worden en zo haal Ik allen naar Mij toe.’ Met deze tekst gaf Jezus vooraf aan hoe Hij zou sterven. De kruisiging in Johannes is daarom geen executie door de Romeinen, maar een totale zelfgave in liefde van Jezus aan de wereld. Door zich niet te verzetten tegen Zijn arrestatie levert Jezus zichzelf over aan Zijn beulen. ‘Uit uzelf hebt u geen enkele macht over Mij, maar het is Mijn Vader die Mij heeft overgeleverd,’ zal Jezus zeggen.
Boven aan het kruis staat de reden van Zijn veroordeling: Jezus van Nazareth, koning van de Joden. Het is alleen bij Johannes dat we de Joden horen protesteren en tegen Pilatus zeggen: ‘U had niet moeten schrijven Jezus van Nazareth koning van de Joden, maar Hij heeft gezegd dat hij de koning der Joden is.’ Waarop Pilatus resoluut zal zeggen: ‘Wat ik heb geschreven, blijft geschreven.’ Met andere woorden: wat als een vonnis boven het hoofd van Jezus moest hangen werd een proclamatie van Zijn koningschap. We weten niet wie dit schilderij heeft geschilderd maar alleen al dit detail waarbij de tekst in het Romeins, Grieks en Hebreeuws met de hand is geschreven maakt al grote indruk.
Dan valt op aan dit schilderij dat niet moeder Maria direct onder het kruis staat maar de voornaamste plaats onder het kruis wordt ingenomen door een vrouw in dure kleding met loshangend haar. Haar handen zijn uitgestrekt naar Jezus. Sommigen menen in de vrouw Maria Magdalena te zien en in de uitgestrekte handen een teken van wanhoop. Maar hoe langer ik ernaar kijk en zeker met de ondertiteling in gedachte zijn de uitgestrekte handen niet een teken van wanhoop en ellende, maar een teken van overgave. Het lijken wel de handen van een baby die in de handen van een vreemde plotseling de moeder ziet en de handen naar de moeder strekt en smeekt: neem mij terug. Of de handen van een bruid die zich vol overgave geeft aan haar bruidegom. Dit beeld is niet vreemd in de Bijbel: herhaaldelijk wordt God gezien als de bruidegom die met Zijn bruid Israël wil trouwen. In het boek de Openbaring – Apocalyps – wordt gesproken over de bruiloft van het Lam, waarbij Christus de bruidegom is en de kerk Zijn bruid.
De eucharistie die gisteren met Witte Donderdag is ingesteld is het hemels feestmaal bij de bruiloft van het Lam. De vrouw is afgebeeld met glanzend loshangend krullend goud haar, zij kijkt recht omhoog in de halfgesloten ogen van Jezus die omlaag kijken naar haar. Dat detail van het loshangende haar wordt door sommigen geïnterpreteerd als een teken van rouw. In de oosterse traditie is je haar je identiteit en bij vrouwen moest het haar bedekt zijn. Eigenlijk is dat tot vandaag nog zo bijvoorbeeld in de strenge moslimtraditie. Alleen de echtgenoot mag de vrouw met ontbloot haar zien. Als Christus en deze vrouw met haar loshangend haar zo prominent in het centrum van dit schilderij staan, dan ontkom ik er niet aan dat hier Christus en Zijn bruid de kerk worden afgebeeld. Het schilderij nodigt ons volgens mij uit tot een intieme liefdesband met Christus die uit liefde voor ons is gestorven aan het kruis en ons allen naar Hem toetrekt. Het is een liefde die niet dwingt maar uitnodigt en niets anders wil dan zichzelf wegschenken aan elkaar. Ik bid en hoop dat veel echtparen hier een uitnodiging zien om intenser van elkaar te houden en zichzelf volledig aan elkaar te geven.
Zeer prominent staat ook moeder Maria. Zij is gesluierd, haar handen in aanbidding gevouwen. Jules Brandflu heeft mij gezegd dat hij nog nooit zo’n mooie Maria afgebeeld heeft gezien. We zien in haar ogen de pijn en het verdriet, want haar ogen zijn vochtig, maar ook de bewondering en ontroering. Zij staat recht overeind, fier met haar hoofd omhoog. In andere schilderijen wordt Maria wel eens afgebeeld waar zij van verdriet helemaal in elkaar zakt en door de andere vrouwen ondersteund moet worden. Dat is hier niet het geval. Maria staat er prominent bij. Johannes staat achter haar. Een van de laatste woorden van Jezus aan het kruis in Johannes zal gericht zijn aan Maria waar Hij haar zal aanspreken als vrouw: ‘Zie daar uw zoon’ en aan Johannes zal hij zeggen: ‘Zie daar uw moeder’. Velen vatten dit op dat arme Maria nu dan door Johannes verzorgd moet worden. Dat is niet de bedoeling. Duidelijk is hier dat Jezus Zijn moeder aan de jonge kerk geeft opdat zij voor ons een voorspreekster zal zijn. Zo is ze dat tot vandaag. Zij is medeverlosser van de wereld doordat zij heeft ingestemd met God, waardoor God mens kon worden in haar schoot. Opvallend is dat Jezus Zijn moeder vrouw noemt. Hij heeft dat eerder gedaan bij de bruiloft in Kana. Daar heeft Hij gezegd, toen zij Hem aansprak met de woorden zij hebben geen wijn meer: ‘VROUW is dat soms uw zaak? Nog is Mijn uur niet gekomen.’ Maar nu is Zijn uur gekomen en Zijn uur van de dood is een uur van verheerlijking en weer noemt Hij vrouw. Dit is significant omdat bij de schepping door de eerste vrouw Eva en de eerste man Adam de zonde in de wereld komt. Nu bij de verlossing zijn de nieuwe Eva (Maria) en de nieuwe Adam aanwezig die gehoorzaam zijn aan de Vader en zo de wereld verlossen van de zonde. Een mooier beeld kan ik mij niet indenken.
Tenslotte wil ik wijzen op de andere Maria, de vrouw van Cleopas. Zij is verscholen achter Maria. Haar ogen gesloten in intens verdriet. Haar lippen stijf op elkaar gedrukt. Het protest en verdriet verstomd. Een diep innerlijk lijden. Dat drie vrouwen zo een prominente plaats innemen onder het kruis mag ons wel tot nadenken stemmen. Vooral in een cultuur waar vrouwen niet meetellen of waar vrouwen worden mishandeld en vermoord door hun partner. Zij staan onder het kruis en ondergaan dat lijden. Vanzelfsprekend gaan mijn gedachten naar de dwaze moeders uit Argentinië die jarenlang om duidelijkheid hebben gevraagd rond hun verdwenen zonen, broers en echtgenoten. Zo gaan mijn gedachten ook uit naar de moeders, de zusters en de dochters en zonen van de vijftien vermoorden op 8 december of de dwaze moeders uit Bernharddorp die dagenlang onder de Mamabon hadden gesmeekt om Piko en metgezellen vrij te krijgen uit Fort Zeelandia. In het boek van pater Toon leest u wat er met hen gebeurd is. Ik denk aan de moeders in Oekraïne die vluchten of in de kelders met hun kinderen angstig de bombardementen aanhoren. Ik denk aan de vrouwen die door de verwekkers van hun kinderen in de steek worden gelaten in deze tijd van bittere armoede in Suriname. Ik bid voor hen. Laat Goede Vrijdag iets goeds uit ons halen.
Wat een schilderij met je doet hangt voor een groot deel af van hoe je ernaar kijkt. Ik nodig u uit om met uw kennis van de kunst maar vooral met al uw kennis over het lijden van deze wereld dit schilderij in het Bisschopshuis te komen zien. Maak er een meditatie van.
De viering van Goede Vrijdag werd rechtstreeks uitgezonden via ATV Suriname op kanaal 12.1 en via hun Facebookpagina.
https://www.facebook.com/ATV.Networks/videos/550965809941251
Categorieën:geloof en leven, Overwegingen
OMHOOG 
Geef een reactie